TAP we SPAN Network traffigi maglumatlary almagyň usullaryny çuňňur seljermek we amaly deňeşdirmek

Tor işleýşi we tehniki hyzmat, näsazlyklary düzetmek we howpsuzlyk derňewi ulgam ulgam maglumat akymlaryny takyk we netijeli ele almak dürli meseleleri ýerine ýetirmek üçin esas bolup durýar. Iki esasy ulgam maglumatlary almagyň tehnologiýasy hökmünde TAP (Test Access Point) we SPAN (Switched Port Analyzer, köplenç port aýnasy diýlip hem atlandyrylýar) aýratyn tehniki aýratynlyklary sebäpli dürli ssenariýalarda möhüm rol oýnaýar. Aýratynlyklaryna, artykmaçlyklaryna, çäklendirmelerine we ulanylýan ssenariýalaryna çuňňur düşünmek, tor inersenerleri üçin maglumat ýygnamak meýilnamalaryny düzmek we tor dolandyryş netijeliligini ýokarlandyrmak üçin möhümdir.

TAP: Giňişleýin we görünýän "ossitgisiz" maglumatlary ele almak çözgüdi

TAP, fiziki ýa-da maglumat baglanyşyk gatlagynda işleýän enjam enjamy. Esasy wezipesi, asyl tor trafigine päsgel bermezden, tor maglumat akymlaryny 100% köpeltmek we ele almak. Tor baglanyşygyna yzygiderli birikdirilip (mysal üçin, wyklýuçatel bilen serweriň, ýa-da marşrutizatoryň we wyklýuçateliň arasynda), gözegçilik enjamlary bilen baglanyşykdan geçýän ähli akym we aşaky maglumat paketlerini seljeriş enjamlary (tor analizatorlary we çozuş kesgitleýiş ulgamlary - IDS) ýaly gaýtadan işlemek üçin "optiki bölmek" ýa-da "traffigi bölmek" usullaryny ulanýar.

Esasy aýratynlyklary: "Bütewilik" we "Durnuk"

1. ossitirmek töwekgelçiligi bolmadyk 100% maglumat paketini almak

Bu TAP-nyň iň görnükli artykmaçlygydyr. TAP fiziki gatlakda işleýänligi we baglanyşykdaky elektrik ýa-da optiki signallary gönüden-göni köpeldýändigi sebäpli, maglumat paketini ugratmak ýa-da köpeltmek üçin wyklýuçateliň CPU çeşmelerine bil baglamaýar. Şol sebäpden, tor trafiginiň iň ýokary derejesine ýetendigine ýa-da uly göwrümli maglumat paketleriniň (uly MTU gymmaty bolan Jumbo Frames ýaly) bardygyna garamazdan, ähli maglumat paketleri wyklýuçatel çeşmeleriniň ýeterlik bolmazlygy sebäpli paket ýitgisiz doly ele alnyp bilner. Bu "ýitgisiz ele almak" aýratynlygy, takyk maglumat goldawyny talap edýän ssenariýalar üçin ileri tutulýan çözgüt edýär (meselem, näsazlygyň düýp sebäbiniň ýerleşişi we toruň işleýşiniň esasy derňewi).

2. Asyl toruň işleýşine täsir ýok

TAP-yň iş tertibi, asyl set baglanyşygyna hiç hili päsgelçilik döretmezligini üpjün edýär. Ne mazmuny, çeşmäni / barjak salgylaryny ýa-da maglumat paketleriniň wagtyny üýtgetmeýär, wyklýuçateliň port zolagyny, keşini ýa-da gaýtadan işleýiş çeşmelerini eýelemeýär. TAP enjamynyň özi näsazlyklar bolsa-da (elektrik togunyň kesilmegi ýa-da enjamyň zaýalanmagy ýaly), diňe gözegçilik portundan maglumat çykarylmaz, asyl tor baglanyşygynyň aragatnaşygy kadaly bolup, maglumat ýygnamak enjamlarynyň näsazlygy sebäpli ýüze çykýan ulgam kesilmek howpundan gaça durar.

3. Doly goşa baglanyşyklar we çylşyrymly tor gurşawy üçin goldaw

Döwrebap torlar köplenç doly ikitaraplaýyn aragatnaşyk re modeimini kabul edýärler (ýagny, ýokarky we aşaky maglumatlar bir wagtda geçirilip bilner). TAP doly akymly baglanyşygyň iki ugry boýunça maglumat akymlaryny alyp biler we derňew enjamynyň iki taraplaýyn aragatnaşyk prosesini doly dikeldip biljekdigini üpjün edip, garaşsyz gözegçilik portlary arkaly çykaryp biler. Mundan başga-da, TAP dürli ulgam nyrhlaryny goldaýar (100M, 1G, 10G, 40G, hatda 100G) we media görnüşleri (öwrümli jübüt, bir re modeimli süýüm, köp re modeimli süýüm) we maglumat merkezleri, esasy magistral torlar we uniwersitet şäherçesi torlary ýaly dürli çylşyrymly tor gurşawyna uýgunlaşdyrylyp bilner.

Programma ssenarileri: "Takyk derňew" we "Esasy baglanyşyk gözegçiligi".

1. Tor näsazlyklaryny düzetmek we kök sebäbiniň ýerleşýän ýeri

Torda paket ýitirilmegi, gijikdirilmegi, sarsdyrylmagy ýa-da goýulmagy ýaly meseleler ýüze çykanda, näsazlyk doly maglumat paket akymynyň üsti bilen ýüze çykanda senariýany dikeltmeli. Mysal üçin, kärhananyň esasy iş ulgamlary (ERP we CRM ýaly) aralyk giriş wagtlaryny başdan geçirýän bolsa, iş we tehniki hyzmat işgärleri ähli gezelenç maglumat paketlerini almak üçin serwer bilen ýadro wyklýuçateliniň arasynda TAP ýerleşdirip bilerler, TCP iberiş, paket ýitirilmegi, DNS çözgüdi gijikdirilmegi ýa-da programma gatlagynyň ýalňyşlyklary, serweriň hiliniň ýalňyşlygy ýa-da konfigurasiýa ýalňyşlyklarynyň düýp sebäbini çalt kesgitlemek üçin serwer bilen ýadro wyklýuçateliniň arasynda TAP ýerleşdirip bilerler.

2. Toruň öndürijiliginiň esasy binýadyny döretmek we anomaliýa gözegçiligi

Tor işleýşinde we hyzmat edişinde, adaty iş ýükleriniň aşagynda öndürijilik binýadyny döretmek (ortaça geçiriş giňligini ulanmak, maglumat paketini ugratmagyň gijikdirilmegi we TCP birikmesini gurmagyň üstünlik derejesi) anomaliýalara gözegçilik etmek üçin esas bolup durýar. TAP, esasy baglanyşyklaryň doly göwrümli maglumatlaryny (esasy wyklýuçatelleriň arasynda we egress marşrutizatorlary bilen ISP-leriň arasynda) uzak wagtlap durnukly ele alyp biler, işlemäge we hyzmat ediş işgärlerine dürli öndürijilik görkezijilerini sanamaga we takyk başlangyç modelini döretmäge kömek eder. Haçan-da duýdansyz traffigiň köpelmegi, adatdan daşary gijikdirmeler ýa-da protokol anomaliýalary (adaty bolmadyk ARP haýyşlary we köp sanly ICMP paketleri) ýaly anomaliýalar ýüze çykanda, anomaliýalary esasy bilen deňeşdirmek arkaly çalt tapyp bolýar we wagtynda gatyşmak amala aşyrylyp bilner.

3. Ýokary howpsuzlyk talaplary bilen laýyklyk auditi we howplary anyklamak

Maliýe, hökümet işleri we energetika ýaly maglumatlaryň howpsuzlygyna we laýyklygyna ýokary talaplary bolan pudaklar üçin, duýgur maglumatlaryň geçirilmeginiň doly prosesli auditini geçirmek ýa-da mümkin bolan tor howplaryny (APT hüjümleri, maglumatlaryň syzmagy we zyýanly kod ýaýramagy ýaly) takyk ýüze çykarmak zerurdyr. TAP-yň ýitgisiz ele geçirmek aýratynlygy audit maglumatlarynyň bitewüligini we takyklygyny üpjün edýär, bu bolsa maglumatlary saklamak we audit etmek üçin "Tor howpsuzlygy kanuny" we "Maglumat howpsuzlygy kanuny" ýaly kanunlaryň we düzgünleriň talaplaryna laýyk gelip biler; şol bir wagtyň özünde, doly göwrümli maglumat paketleri howplary anyklaýyş ulgamlary (IDS/IPS we sandbox enjamlary ýaly) üçin baý seljerme nusgalaryny hem üpjün edýär, bu bolsa adaty trafikde gizlenen pes ýygylykly we gizlin howplary (şifrlenen trafikdäki zyýanly kod we adaty iş hökmünde gizlenen penetrasiýa hüjümleri ýaly) ýüze çykarmaga kömek edýär.

Çäklendirmeler: Bahalar we ýerleşdiriş çeýeligi arasynda söwda

TAP-yň esasy çäklendirmeleri, enjamyň ýokary bahasy we ýerleşdiriş çeýeligi bilen baglanyşyklydyr. Bir tarapdan, TAP ýörite enjam enjamy we esasanam ýokary nyrhlary goldaýan TAP (40G we 100G ýaly) ýa-da optiki süýümli media programma üpjünçiligi esasly SPAN funksiýasyndan has gymmat; beýleki tarapdan, TAP asyl set baglanyşygynda yzygiderli birikdirilmeli we ýerleşdiriş wagtynda baglanyşyk wagtlaýyn kesilmeli (tor kabellerini ýa-da optiki süýümleri dakmak we aýyrmak ýaly). Päsgelçilige ýol bermeýän käbir esasy baglanyşyklar üçin (24/7 işleýän maliýe amallary baglanyşyklary ýaly) ýerleşdirmek kyn we TAP giriş nokatlary adatça tor meýilnamalaşdyryş döwründe öňünden saklanmalydyr.

SPAN: Çykdajyly we çeýe "Köp portly" maglumatlary ýygnamak çözgüdi

SPAN - wyklýuçatellere gurlan programma üpjünçiligi funksiýasy (käbir ýokary derejeli marşrutizatorlar hem ony goldaýarlar). Onuň ýörelgesi, bir ýa-da birnäçe çeşme portlaryndan (Çeşme portlary) ýa-da çeşme VLAN-laryndan seljeriş enjamy tarapyndan kabul etmek we gaýtadan işlemek üçin kesgitlenen gözegçilik portuna (Aýna porty diýlip hem atlandyrylýar) trafigi köpeltmek üçin içerki wyklýuçateli düzmekdir. TAP-dan tapawutlylykda, SPAN goşmaça enjam enjamlaryny talap etmeýär we diňe wyklýuçateliň programma üpjünçiligine bil baglap maglumat ýygnamagy amala aşyryp biler.

Esasy aýratynlyklary: "Çykdajylaryň netijeliligi" we "Çeýeligi" merkezleşdirilen

1. Goşmaça enjamlaryň bahasy nol we amatly ýerleşdiriş

SPAN kommutator programma üpjünçiliginde gurlan funksiýa bolansoň, ýörite enjam enjamlaryny satyn almaga zerurlyk ýok. Maglumat ýygnamak diňe CLI (Buýruk setiri interfeýsi) ýa-da web dolandyryş interfeýsi (çeşme portuny kesgitlemek, gözegçilik porty we aýna ugruny kesgitlemek (giriş, çykmak ýa-da iki taraplaýyn) arkaly sazlamak arkaly çalt işledilip bilner. Bu "nol enjamyň bahasy" aýratynlygy, býudjetleri çäkli ýa-da wagtlaýyn gözegçilik zerurlyklary (gysga möhletli programma synagy we wagtlaýyn näsazlyklary düzetmek ýaly) ssenariýalar üçin iň gowy saýlawy edýär.

2. Köp çeşme porty / Multi-VLAN traffigi jemlemek üçin goldaw

SPAN-yň esasy artykmaçlygy, köp çeşme portlaryndan (meselem, köp gatlakly wyklýuçatelleriň ulanyjy portlary ýaly) ýa-da birnäçe VLAN-dan bir wagtyň özünde şol bir gözegçilik portuna traffigi köpeltmekdir. Mysal üçin, kärhananyň işleýşi we hyzmat ediş işgärleri internete girýän birnäçe bölümde (dürli VLAN-lara laýyk) işgär terminallarynyň hereketine gözegçilik etmeli bolsa, her VLAN-yň ýerleşýän ýerinde aýratyn ýygnamak enjamlaryny ýerleşdirmegiň zerurlygy ýok. Bu VLAN-laryň traffigini SPAN arkaly bir gözegçilik portuna jemlemek bilen, maglumat ýygnamagyň çeýeligini we netijeliligini ep-esli ýokarlandyryp, merkezleşdirilen derňew amala aşyrylyp bilner.

3. Asyl set baglanyşygyny kesmegiň zerurlygy ýok

TAP-yň yzygiderli ýerleşdirilmeginden tapawutlylykda, çeşme porty we SPAN gözegçilik porty wyklýuçateliň adaty portlarydyr. Konfigurasiýa prosesinde asyl baglanyşygyň tor kabellerini dakmak we aýyrmak zerurlygy ýok we asyl traffigiň geçirilmegine hiç hili täsir ýok. Çeşme portuny sazlamak ýa-da SPAN funksiýasyny soňundan öçürmek zerur bolsa-da, diňe işlemek üçin amatly we tor hyzmatlaryna hiç hili päsgelçilik bermeýän buýruk setiriniň üsti bilen konfigurasiýany üýtgedip bolýar.

Programma ssenarileri: "Az çykdajyly gözegçilik" we "Merkezleşdirilen derňew".

1. Kampus torlarynda / Kärhana torlarynda ulanyjynyň özüni alyp barşyna gözegçilik

Uniwersitet şäherçesindäki torlarda ýa-da kärhana torlarynda dolandyryjylar köplenç işgär terminallarynyň bikanun girip bilýändiklerine (bikanun web sahypalaryna girmek we garakçylyk programma üpjünçiligini göçürip almak) ýa-da P2P göçürip almagyň ýa-da geçiriş giňligini eýeleýän wideo akymlarynyň köpdügine gözegçilik etmeli bolýarlar. Ulanyjy portlarynyň giriş portlarynyň SPAN arkaly gözegçilik portuna gelýän traffigini jemlemek bilen, traffigi seljermek programma üpjünçiligi (Wireshark we NetFlow Analizator ýaly) bilen ulanyjylaryň özüni alyp barşyna real wagt gözegçiligi we geçirijilik giňliginiň statistikasy goşmaça enjam goýumlary bolmazdan amala aşyrylyp bilner.

2. Wagtlaýyn näsazlyklary düzetmek we gysga möhletli programma synagy

Torda wagtlaýyn we wagtal-wagtal näsazlyklar ýüze çykanda ýa-da täze ýerleşdirilen programmada (içerki OA ulgamy we wideo konferensiýa ulgamy ýaly) ýol synagyny geçirmek zerur bolanda, maglumat ýygnamak gurşawyny çalt gurmak üçin SPAN ulanylyp bilner. Mysal üçin, bir bölüm wideo konferensiýalarynda ýygy-ýygydan doňup galýandygyny habar berse, operasiýa we hyzmat ediş işgärleri wideo konferensiýa serweriniň gözegçilik portuna ýerleşýän portunyň hereketini aýna etmek üçin SPAN-y wagtlaýyn düzüp bilerler. Maglumat paketiniň gijikdirilişini, paketiň ýitiriliş tizligini we geçirijilik giňligini seljermek bilen, näsazlygyň tor geçirijisiniň ýeterlik däldigi ýa-da maglumat paketiniň ýitmegi sebäpli ýüze çykyp biljekdigini kesgitläp bolýar. Näsazlyklary düzetmek tamamlanandan soň, indiki ulgam amallaryna täsir etmezden, SPAN konfigurasiýasy ýapylyp bilner.

3. Ulag statistikasy we kiçi we orta ölçegli torlarda ýönekeý audit

Kiçi we orta göwrümli ulgamlar üçin (kiçi kärhanalar we uniwersitet laboratoriýalary ýaly), maglumat ýygnamagyň bitewiligi talaplary ýokary bolmasa we diňe ýönekeý traffik statistikasy (her portuň zolakly giňligi we Top N programmalarynyň traffigi) ýa-da esasy laýyklyk barlagy (ulanyjylar tarapyndan girilýän web sahypasynyň domen atlaryny ýazga almak ýaly) zerur bolsa, SPAN zerurlyklary doly kanagatlandyryp biler. Arzan bahaly we ýerleşdirmek aňsat aýratynlyklary ony şeýle ssenariýalar üçin tygşytly saýlamaga öwürýär.

Çäklendirmeler: Maglumatlaryň bitewiligindäki kemçilikler we öndürijilik täsiri

1. Maglumat paketiniň ýitmegi we doly däl ele alynmagy töwekgelçiligi

SPAN tarapyndan maglumat paketleriniň köpeldilmegi CPU we wyklýuçateliň keş keşlerine baglydyr. Çeşme portunyň traffigi iň ýokary derejesine ýetende (wyklýuçateliň keş keşinden ýokary ýaly) ýa-da wyklýuçatel köp sanly ugratma meselesini gaýtadan işleýän mahaly, protsessor asyl traffigiň ugradylmagyny üpjün eder we SPAN traffiginiň köpelmegini azaldar ýa-da togtadar, netijede gözegçilik portunda paket ýitiriler. Mundan başga-da, käbir wyklýuçatellerde SPAN-yň aýna gatnaşygynda çäklendirmeler bar (meselem, traffigiň 80% köpeldilmegini goldaýar) ýa-da uly göwrümli maglumat paketleriniň (Jumbo Frames ýaly) doly göçürilmegini goldamaýar. Bularyň hemmesi doly däl ýygnan maglumatlara getirer we indiki derňew netijeleriniň takyklygyna täsir eder.

2. Geçiş çeşmelerini ele almak we toruň işleýşine bolup biljek täsir

SPAN asyl baglanyşyga gönüden-göni päsgel bermese-de, çeşme portlarynyň sany köp bolsa ýa-da traffik köp bolsa, maglumat paketini köpeltmek prosesi CPU çeşmelerini we wyklýuçateliň içerki zolagyny eýelär. Mysal üçin, köp sanly 10G portuň hereketi 10G gözegçilik portuna aýnalanan bolsa, çeşme portlarynyň umumy traffigi 10G-den geçse, gözegçilik porty geçirijilik ukybynyň ýeterlik däldigi sebäpli paket ýitgisine duçar bolman, eýsem wyklýuçateliň CPU ulanylyşy hem ep-esli artyp biler we şeýlelik bilen maglumat paketiniň ugrukdyryş netijeliligine täsir edip biler we hatda wyklýuçateliň umumy işiniň peselmegine sebäp bolup biler.

3. Geçiş modeline we çäklendirilen laýyklyga funksiýa baglylyk

SPAN funksiýasyna goldaw derejesi dürli öndürijileriň we modelleriň wyklýuçatelleriniň arasynda gaty üýtgeýär. Mysal üçin, pes derejeli wyklýuçateller diňe bir gözegçilik portuny goldap biler we VLAN aýnasyny ýa-da doly dupleks trafik aýnasyny goldamaýar; käbir wyklýuçatelleriň SPAN funksiýasynda "bir taraplaýyn aýna" çäklendirmesi bar (ýagny diňe girýän ýa-da çykýan traffigi aýna edýär we şol bir wagtda iki taraplaýyn traffigi aýna edip bilmeýär); Mundan başga-da, kesişýän SPAN (A wyklýuçateliniň port trafigini B wyklýuçateliň gözegçilik portuna aýlamak ýaly) çylşyrymly konfigurasiýasy we pes utgaşyklygy bolan we köp öndürijiniň garyşyk tor gurşawyna uýgunlaşmak kyn bolan belli protokollara bil baglamaly (Cisco's RSPAN we Huawei's ERSPAN).

Esasy tapawut deňeşdirme we TAP bilen SPAN arasynda saýlama teklipleri

Esasy tapawutlary deňeşdirmek

Ikisiniň arasyndaky tapawudy has aýdyň görkezmek üçin, olary tehniki aýratynlyklaryň, öndürijiligiň täsiri, bahasy we ulanylýan ssenariýalar bilen deňeşdirýäris:

Saýlaw teklipleri: Ssenariýa talaplaryna esaslanýan "Takyk gabat gelmek"

1. TAP-yň ileri tutulýan ssenarileri

○Maglumatlaryň tutuşlygyna üpjün edilmegini talap edýän esasy iş baglanyşyklaryna gözegçilik (maglumat merkeziniň esasy wyklýuçatelleri we egress marşrutizator baglanyşyklary ýaly);

○Tor göwrümli kök sebäbiniň ýerleşişi (TCP gaýtadan iberilmegi we amaly yza galmagy ýaly), doly göwrümli maglumat paketlerine esaslanýan takyk derňewi talap edýär;

○Auditokary howpsuzlyk we ýerine ýetiriş talaplary (maliýe, hökümet işleri, energiýa), audit maglumatlarynyň bitewiligini we bozulmazlygyny talap edýän pudaklar;

○SPAN-da paket ýitirilmezligini talap edýän ýokary derejeli tor gurşawy (10G we ondan ýokary) ýa-da uly göwrümli maglumat paketleri bolan ssenariýalar.

2. SPAN-yň ileri tutulýan ssenarileri

○Çäklendirilen býudjetli kiçi we orta göwrümli torlar, ýa-da diňe ýönekeý traffik statistikasyny talap edýän ssenariýalar (geçirijilik giňligi we iň ýokary programmalar ýaly);

○Wagtlaýyn näsazlyklary düzetmek ýa-da gysga möhletli programma synagy (täze ulgam işe giriziş synagy ýaly), uzak möhletli çeşme bolmazdan çalt ýerleşdirilmegini talap edýär;

○Çeýe traffigiň jemlenmegini talap edýän köp çeşme portlaryna / köp VLAN-lara merkezleşdirilen gözegçilik (uniwersitet şäherçesiniň ulanyjylarynyň özüni alyp barşyna gözegçilik);

○Maglumatlary tutuşlygyna pes talaplar bilen esasy däl baglanyşyklaryň (meselem, giriş gatlagynyň açarlarynyň ulanyjy portlary) gözegçiligi.

3. Gibrid ulanylyş ssenarileri

Käbir çylşyrymly tor gurşawynda "TAP + SPAN" gibrid ýerleşdiriş usuly hem kabul edilip bilner. Mysal üçin, näsazlyklary düzetmek we howpsuzlyk barlagy üçin doly göwrümli maglumat almak üçin maglumat merkeziniň esasy baglanyşyklarynda TAP ýerleşdiriň; Özüňi alyp barşyň derňewi we geçirijilik giňligi statistikasy üçin dargadylan ulanyjy traffigini jemlemek üçin giriş gatlagynda ýa-da agregasiýa gatlagynda SPAN-y sazlaň. Bu diňe bir esasy baglanyşyklaryň takyk gözegçilik zerurlyklaryny kanagatlandyrman, eýsem umumy ýerleşdiriş çykdajylaryny hem azaldar.

Şeýlelik bilen, tor maglumatlary almak üçin iki esasy tehnologiýa hökmünde, TAP we SPAN-da hiç hili "artykmaçlyk ýa-da kemçilik" ýok, diňe "ssenariýa uýgunlaşmagyň tapawudy" bar. TAP "ýitgisiz ele almak" we "durnukly ygtybarlylyk" -da jemlenendir we maglumatlaryň bitewiligine we toruň durnuklylygyna ýokary talaplary bolan esasy ssenariýalara laýyk gelýär, ýöne ýokary çykdajyly we ýerleşdiriş çeýeligi pes; SPAN "nol bahasy" we "çeýeligi we amatlylygy" artykmaçlyklaryna eýedir we arzan, wagtlaýyn ýa-da esasy däl ssenariýalar üçin amatly, emma maglumatlaryň ýitmegi we öndürijilik täsiri bar.

Tor ulgamynda işlemekde we hyzmat etmekde, tor inersenerleri öz iş zerurlyklaryna (esasy baglanyşykmy ýa-da takyk derňewiň zerurdygyna ýa-da ýokdugyna), býudjet çykdajylaryna, tor masştabyna we ýerine ýetiriş talaplaryna esaslanyp iň amatly tehniki çözgüdi saýlamalydyrlar. Şol bir wagtyň özünde, tor nyrhlarynyň gowulaşmagy (25G, 100G we 400G ýaly) we tor howpsuzlygy talaplarynyň kämilleşdirilmegi bilen, TAP tehnologiýasy hem yzygiderli ösýär (meselem, akylly traffigiň bölünmegini we köp portly birleşmegi goldamak ýaly) we wyklýuçatel öndürijileri SPAN funksiýasyny yzygiderli optimizirleýärler (keş keşini ýokarlandyrmak we ýitgisiz aýnany goldamak ýaly). Geljekde bu iki tehnologiýa mundan beýläk hem öz ugurlarynda rol oýnar we tor dolandyryşy üçin has netijeli we takyk maglumat goldawyny berer.